نقش روغن ترمز در ایمنی خودرو | زمان تعویض و علائم خرابی

 

 اهمیت روغن ترمز در ایمنی خودرو

سیستم ترمز یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های خودرو است که وظیفه اصلی آن، کنترل سرعت و توقف به‌موقع وسیله نقلیه می‌باشد.

اما این سیستم بدون وجود یک جزء کلیدی، نمی‌تواند عملکرد درستی داشته باشد؛ و آن جزء چیزی نیست جز روغن ترمز.

خیلی از رانندگان تصور می‌کنند روغن ترمز فقط یک مایع ساده است که داخل مخزن ترمز ریخته می‌شود، در حالی‌که واقعیت چیز دیگری است.

روغن ترمز در حقیقت قلب تپنده سیستم ترمز هیدرولیک است که وظیفه انتقال نیروی پای راننده بر روی پدال ترمز به لنت‌ها و دیسک‌ها را بر عهده دارد.

اگر روغن ترمز کیفیت لازم را نداشته باشد، یا در زمان مناسب تعویض نشود، کل سیستم ترمز دچار افت عملکرد می‌شود و این موضوع می‌تواند ایمنی سرنشینان خودرو را به خطر بیندازد.

در واقع بسیاری از حوادث رانندگی ناشی از نقص ترمز، به‌طور مستقیم به کم‌توجهی به وضعیت روغن ترمز مربوط می‌شود.

در این مقاله از فروشگاه شهر لنت قصد داریم نقش روغن ترمز در عملکرد سیستم ترمز را بررسی کنیم، انواع آن را معرفی کنیم،

به علائم خرابی یا کاهش کیفیتش بپردازیم و در نهایت بهترین زمان تعویض آن را توضیح دهیم.

 

روغن ترمز چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟

روغن ترمز (Brake Fluid) یک مایع هیدرولیکی است که در مدار بسته سیستم ترمز جریان دارد و نیروی مکانیکی حاصل از فشار پای راننده روی پدال ترمز را به انرژی هیدرولیکی تبدیل می‌کند. به زبان ساده‌تر، این مایع نقش واسطه‌ای دارد که باعث می‌شود نیروی کمی که شما به پدال وارد می‌کنید، با چند برابر قدرت به لنت‌ها برسد تا خودرو به‌موقع متوقف شود.

ویژگی‌های اصلی روغن ترمز

برای اینکه روغن ترمز بتواند این وظیفه حیاتی را انجام دهد، باید چند ویژگی مهم داشته باشد:

1. تحمل دمای بالا – هنگام ترمزگیری، دمای دیسک و لنت می‌تواند به بیش از ۳۰۰ درجه سانتی‌گراد برسد. روغن ترمز باید بتواند این حرارت را تحمل کند بدون اینکه بجوشد.

2. ضدخوردگی بودن – قطعات داخلی سیستم ترمز مثل پیستون‌ها و سیلندرها فلزی هستند و روغن ترمز باید مانع زنگ‌زدگی و خوردگی آنها شود.

3. عدم تراکم‌پذیری – مایعی که تراکم‌پذیر باشد، نمی‌تواند فشار را دقیق منتقل کند. روغن ترمز باید غیرقابل تراکم باشد تا نیروی ترمزگیری بدون اتلاف منتقل شود.

4. پایداری در برابر رطوبت – روغن ترمز خاصیت «جاذب رطوبت» دارد. به همین دلیل مرور زمان و تماس با هوا باعث می‌شود رطوبت جذب کند و کیفیتش کاهش پیدا کند. روغن با رطوبت بالا نقطه جوش پایینی خواهد داشت و در ترمزگیری شدید ممکن است بجوشد و سیستم را ناکارآمد کند.

وظایف اصلی روغن ترمز

• انتقال نیرو: فشار پدال را از طریق لوله‌های ترمز به کالیپرها و سیلندر چرخ می‌رساند.

• خنک‌کاری نسبی: بخشی از گرمای ایجاد شده در سیستم ترمز را جذب و پخش می‌کند.

• محافظت از قطعات: با داشتن مواد افزودنی ضدزنگ و ضدسایش، از فرسودگی اجزای فلزی جلوگیری می‌کند.

به همین دلیل روغن ترمز چیزی فراتر از یک مایع ساده است؛ در واقع مثل خون در رگ‌های سیستم ترمز عمل می‌کند. اگر این مایع کیفیتش را از دست بدهد، عملکرد کل سیستم مختل می‌شود.

 

 نقش روغن ترمز در عملکرد سیستم ترمز

روغن ترمز یکی از حیاتی‌ترین سیالات خودرو است که اگرچه حجم کمی دارد،

اما بدون آن کل سیستم ترمز عملاً از کار می‌افتد. عملکرد اصلی روغن ترمز انتقال فشار از پدال ترمز به اجزای مختلف سیستم، شامل بوستر، سیلندر اصلی و کالیپرهاست.

در واقع، این مایع وظیفه دارد نیرویی که راننده با پا به پدال وارد می‌کند را بدون کاهش یا افت فشار، به لنت‌ها و دیسک‌ها منتقل کند تا خودرو متوقف شود.

ویژگی مهم روغن ترمز این است که باید در برابر حرارت مقاوم باشد.

هنگام ترمزگیری به‌ویژه در سرعت‌های بالا، اصطکاک بین لنت و دیسک دمای زیادی تولید می‌کند.

اگر روغن ترمز نقطه جوش پایینی داشته باشد، به‌سرعت بخار می‌شود و حباب‌های هوا در مدار ایجاد می‌کند که

نتیجه‌اش کاهش کارایی یا حتی از دست رفتن کامل ترمز خواهد بود (پدیده‌ای که به آن Vapor Lock می‌گویند).

همچنین روغن ترمز نقش ضدزنگ و روان‌کنندگی برای اجزای فلزی داخل سیستم را بر عهده دارد.

بدون این خاصیت، قطعاتی مثل سیلندرها و پیستون‌ها

دچار خوردگی می‌شوند و کارایی ترمز کاهش پیدا می‌کند.

 

انواع روغن ترمز و مشخصات آن‌ها

روغن ترمزها بر اساس استانداردهای بین‌المللی DOT (Department of Transportation) دسته‌بندی می‌شوند. این استانداردها مشخصات فنی، از جمله نقطه جوش، ویسکوزیته و قابلیت جذب رطوبت هر نوع روغن ترمز را تعیین می‌کنند. مهم‌ترین انواع روغن ترمز عبارتند از:

1. روغن ترمز DOT 3

• بر پایه گلیکول ساخته شده است.

• نقطه جوش نسبتاً پایین‌تری دارد (حدود 205 درجه سانتی‌گراد خشک و 140 درجه سانتی‌گراد مرطوب).

• مناسب خودروهای سبک و شرایط رانندگی عادی.

• سریع‌تر رطوبت جذب می‌کند، بنابراین نیاز به تعویض دوره‌ای کوتاه‌تری دارد.

2. روغن ترمز DOT 4

• از رایج‌ترین انواع مورد استفاده در خودروهای سواری و حتی خودروهای نیمه‌سنگین است.

• نقطه جوش بالاتری نسبت به DOT 3 دارد (حدود 230 درجه سانتی‌گراد خشک و 155 درجه سانتی‌گراد مرطوب).

• مقاومت بیشتری در برابر حرارت و شرایط پرفشار دارد.

• مناسب رانندگی شهری و جاده‌ای با ترمزگیری‌های مداوم.

3. روغن ترمز DOT 5

• بر پایه سیلیکون ساخته شده است.

• نقطه جوش بسیار بالا (بیش از 260 درجه سانتی‌گراد).

• بر خلاف DOT 3 و DOT 4 رطوبت جذب نمی‌کند.

• مناسب خودروهای خاص و نظامی یا خودروهای کلکسیونی.

• به‌دلیل ناسازگاری با روغن‌های گلیکولی، نباید با DOT 3 یا DOT 4 مخلوط شود.

4. روغن ترمز DOT 5.1

• بر پایه گلیکول، اما با نقطه جوش نزدیک به DOT 5.

• ترکیبی از ویژگی‌های DOT 4 و DOT 5، هم مقاوم در برابر حرارت و هم مناسب برای خودروهای مدرن.

• بیشتر در خودروهای پیشرفته با سیستم‌های ABS و ESP استفاده می‌شود.

نکته مهم: استفاده از روغن ترمز نامناسب می‌تواند به سیستم ترمز آسیب بزند. همیشه باید نوع روغن ترمز مورد تأیید سازنده خودرو (که در دفترچه راهنما ذکر شده) استفاده شود.

 

چه زمانی باید روغن ترمز را تعویض کنیم و نشانه‌های خرابی آن

روغن ترمز برخلاف بسیاری از سیالات خودرو، به مرور زمان خاصیت خود را از دست می‌دهد. دلیل اصلی این موضوع، جذب رطوبت از محیط است. حتی اگر خودرو استفاده زیادی نداشته باشد، باز هم رطوبت از طریق منافذ کوچک به سیستم نفوذ می‌کند و باعث کاهش کارایی روغن می‌شود.

 زمان استاندارد تعویض روغن ترمز

• به‌طور معمول، هر ۲ سال یا هر ۴۰ هزار کیلومتر (هرکدام زودتر برسد) باید روغن ترمز تعویض شود.

• در خودروهایی با سیستم ترمز پیشرفته (ABS، ESP)، توصیه می‌شود این زمان کوتاه‌تر شود.

• در شرایط رانندگی سنگین (مانند رانندگی در جاده‌های کوهستانی یا استفاده از خودروهای سنگین) تعویض زودتر ضروری است.

 نشانه‌های خرابی یا نیاز به تعویض روغن ترمز

1. نرم شدن پدال ترمز → وقتی پا روی پدال می‌گذارید و حس می‌کنید پدال بیش از حد پایین می‌رود.

2. تاخیر در عملکرد ترمز → خودرو دیرتر از حد معمول متوقف می‌شود.

3. روشن شدن چراغ هشدار ترمز یا ABS در صفحه کیلومتر.

4. تغییر رنگ روغن ترمز → رنگ استاندارد شفاف یا کمی کهربایی است، اما در صورت تیرگی یا قهوه‌ای شدن یعنی خاصیت خود را از دست داده.

5. بوی سوختگی یا داغ شدن ترمزها → نشان می‌دهد روغن ترمز در برابر حرارت مقاومت کافی ندارد.

6. صداهای غیرعادی هنگام ترمزگیری → نشانه‌ای از افت کیفیت یا وجود هوا در سیستم.

 روش ساده بررسی سلامت روغن ترمز

• با باز کردن درب مخزن روغن ترمز می‌توان رنگ آن را بررسی کرد.

• در تعمیرگاه‌ها از دستگاه تستر برای اندازه‌گیری میزان رطوبت جذب‌شده در روغن استفاده می‌شود. اگر درصد رطوبت بالای ۳٪ باشد، حتماً باید تعویض شود.

 

اهمیت استفاده از روغن ترمز استاندارد و خطرات استفاده از روغن تقلبی

انتخاب روغن ترمز فقط به تعویض به‌موقع ختم نمی‌شود؛ بلکه کیفیت و استاندارد بودن آن نقش حیاتی در ایمنی خودرو دارد. متأسفانه در بازار، انواع روغن ترمز تقلبی یا بی‌کیفیت وجود دارد که استفاده از آن‌ها می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری ایجاد کند.

 چرا باید روغن ترمز استاندارد باشد؟

1. مقاومت در برابر دما → روغن ترمز اصلی در دماهای بالا (حتی بالای ۲۶۰ درجه سانتی‌گراد) خاصیت خود را از دست نمی‌دهد.

2. جذب رطوبت کنترل‌شده → محصولات استاندارد، در برابر جذب رطوبت دیرتر اشباع می‌شوند.

3. سازگاری با قطعات سیستم ترمز → مانع از پوسیدگی، خوردگی و ایجاد رسوب در سیلندر ترمز و شلنگ‌ها می‌شود.

4. کارایی مطمئن در ترمزگیری‌های اضطراری → هیچ‌گونه افت فشار یا تاخیر در عملکرد ایجاد نمی‌کند.

 خطرات استفاده از روغن ترمز تقلبی یا نامرغوب

کاهش شدید قدرت ترمزگیری در مسیرهای طولانی یا سرازیری‌ها.

• جوش آوردن روغن ترمز و از کار افتادن کامل سیستم ترمز در شرایط داغ شدن.

• فرسودگی سریع لاستیک‌ها و قطعات لاستیکی در سیلندر و شلنگ‌ها.

• رسوب‌گیری و گرفتگی مسیرهای هیدرولیکی سیستم ترمز.

• افزایش احتمال تصادف به دلیل عدم واکنش سریع ترمز.

چگونه روغن ترمز اصل را تشخیص دهیم؟

• خرید از فروشگاه‌های معتبر یا نمایندگی‌های رسمی.

• بررسی برندهای شناخته‌شده و استاندارد (مانند DOT3، DOT4 و DOT5.1 با توجه به توصیه سازنده خودرو).

• توجه به پلمب بودن درب بطری و تاریخ تولید درج‌شده روی محصول.

• پرهیز از خرید محصولات با قیمت خیلی پایین یا بسته‌بندی غیرمعمول.

 

معرفی انواع روغن ترمز و تفاوت آن‌ها

روغن ترمزها بر اساس استاندارد DOT (Department of Transportation) دسته‌بندی می‌شوند. هر کدام از این انواع ویژگی‌های خاصی دارند و انتخاب آن‌ها بستگی به نوع خودرو، شرایط رانندگی و توصیه کارخانه سازنده دارد.

---

 1. روغن ترمز DOT3

• نقطه جوش خشک: حدود 205°C

• نقطه جوش مرطوب: حدود 140°C

• ویژگی‌ها:

  • پرکاربرد در خودروهای سبک و قدیمی‌تر

  • قیمت مناسب

  • جذب سریع‌تر رطوبت نسبت به انواع جدیدتر

• معایب:

  • در شرایط رانندگی سنگین یا داغ شدن مداوم سیستم ترمز، عملکرد کمتری دارد.

---

 2. روغن ترمز DOT4

• نقطه جوش خشک: حدود 230°C

• نقطه جوش مرطوب: حدود 155°C

• ویژگی‌ها:

  • بیشتر برای خودروهای جدید و مجهز به ABS استفاده می‌شود.

  • در برابر دما مقاوم‌تر از DOT3 است.

  • جذب رطوبت کندتر از DOT3.

• مزایا:

  • کارایی بالاتر در ترمزگیری‌های مکرر و شرایط سخت.

---

 3. روغن ترمز DOT5

• پایه: سیلیکونی

• نقطه جوش خشک: حدود 260°C

• نقطه جوش مرطوب: حدود 180°C

• ویژگی‌ها:

  • جذب رطوبت بسیار کم

  • ضدزنگ و ضدخوردگی قوی

  • بیشتر در خودروهای خاص، نظامی و کلکسیونی استفاده می‌شود.

• معایب:

  • با سیستم‌های مجهز به ABS سازگار نیست.

  • قیمت بالا و دسترسی محدودتر.

---

 4. روغن ترمز DOT5.1

• پایه: گلیکول (برخلاف DOT5 که سیلیکونی است)

• نقطه جوش خشک: حدود 270°C

• نقطه جوش مرطوب: حدود 190°C

• ویژگی‌ها:

  • مناسب برای خودروهای مدرن و اسپرت با سیستم ABS و ESP.

  • ترکیب مزایای DOT4 و DOT5.

  • عملکرد عالی در شرایط رانندگی سنگین و پیست.

---

 نکته مهم:

• هرگز نباید روغن‌های پایه سیلیکونی (DOT5) را با انواع گلیکولی (DOT3، DOT4، DOT5.1) مخلوط کرد.

• همیشه باید طبق توصیه سازنده خودرو روغن ترمز انتخاب شود.

 

زمان مناسب تعویض روغن ترمز و نشانه‌های آن

تعویض به‌موقع روغن ترمز یکی از مهم‌ترین نکات نگهداری خودرو است. بسیاری از رانندگان تنها به فکر تعویض لنت یا دیسک هستند، در حالی که روغن ترمز نیز مانند هر قطعه مصرفی عمر مشخصی دارد و در صورت بی‌توجهی می‌تواند کل سیستم ترمز را ناکارآمد کند.

---

 زمان تعویض روغن ترمز

• هر ۲ سال یک‌بار یا هر ۳۰ تا ۴۰ هزار کیلومتر (بسته به شرایط رانندگی).

• در خودروهایی که سیستم ABS و ESP دارند، توصیه می‌شود تعویض زودتر انجام شود.

• در خودروهایی که در مناطق مرطوب یا بارانی تردد می‌کنند، چون رطوبت بیشتری جذب می‌شود، بهتر است هر ۱۸ ماه روغن تعویض گردد.

• اگر خودرو به‌طور مداوم در مسیرهای کوهستانی یا سراشیبی استفاده می‌شود → نیاز به تعویض سریع‌تر وجود دارد.

---

نشانه‌های نیاز به تعویض روغن ترمز

1. تغییر رنگ روغن

   • روغن سالم شفاف یا کمی زرد مایل به کهربایی است.

   • اگر قهوه‌ای تیره یا سیاه شود، یعنی خاصیتش از دست رفته است.

2. نرم یا اسفنجی شدن پدال ترمز

   • وجود رطوبت یا هوا در روغن باعث می‌شود پدال نرم شود.

3. تاخیر در ترمزگیری

   • وقتی خودرو دیرتر از حد معمول می‌ایستد.

4. روشن شدن چراغ هشدار ترمز یا ABS

   • یکی از اولین نشانه‌های افت عملکرد روغن.

5. بوی سوختگی یا داغ شدن ترمزها

   • وقتی روغن نتواند فشار را درست منتقل کند و اصطکاک بیش‌ازحد ایجاد شود.

---

عواقب تعویض نکردن به‌موقع روغن ترمز

• افزایش فاصله توقف خودرو → خطر بالای تصادف.

• خرابی کالیپر، سیلندر اصلی و دیگر اجزای سیستم ترمز.

• جوش آوردن روغن در شرایط اضطراری (Brake Fade) → از دست رفتن کامل ترمز.

 

نقش روغن ترمز در عملکرد سیستم ترمز و زمان تعویض آن

روغن ترمز، در نگاه اول شاید یک مایع ساده به نظر برسد، اما در واقع قلب سیستم ترمز هیدرولیک است. این سیال وظیفه دارد نیروی وارد شده به پدال ترمز را به لنت‌ها و دیسک‌ها منتقل کند تا خودرو به‌موقع متوقف شود. اگر کیفیت روغن ترمز افت کند یا در زمان مناسب تعویض نشود، خطراتی مثل افزایش فاصله توقف، نرم یا سفت شدن پدال، جوش آوردن روغن در شرایط اضطراری و حتی از کار افتادن کامل ترمز پیش خواهد آمد.

 همان‌طور که گفتیم:

• روغن ترمز باید هر ۲ سال یا حدود ۳۰–۴۰ هزار کیلومتر تعویض شود.

• تغییر رنگ، نرم شدن پدال و روشن شدن چراغ ABS از مهم‌ترین نشانه‌های خرابی یا افت کیفیت روغن هستند.

• استفاده از روغن‌های استاندارد (DOT3، DOT4، DOT5.1) و برند معتبر، شرط اصلی برای اطمینان از ایمنی است.

---

چرا خرید از شهر لنت؟