روغن ترمز یکی از اصلی‌ترین اجزای سیستم ترمز خودرو است و وظیفه دارد نیروی فشاری که راننده به پدال ترمز وارد می‌کند را از طریق خطوط هیدرولیک به چرخ‌ها منتقل کند.
در ظاهر ممکن است کاهش سطح روغن ترمز موضوعی ساده به نظر برسد، اما در واقع می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل جدی در سیستم ترمز باشد.
کاهش تدریجی سطح روغن معمولاً طبیعی است، اما اگر مقدار آن در مدت کوتاهی کم شود یا چراغ هشدار ترمز روشن گردد، باید فوراً علت آن بررسی شود.
در ادامه، تمام دلایل اصلی کم شدن روغن ترمز، علائم و روش‌های رفع هرکدام را به‌صورت کامل بررسی می‌کنیم.
علت اول: فرسودگی لنت ترمز
فرسودگی یا تمام شدن لنت، اصلی‌ترین و رایج‌ترین دلیل کم شدن روغن ترمز در اکثر خودروهاست.
برای اینکه این رابطه رو درک کنیم، باید نحوه‌ی عملکرد سیستم هیدرولیک ترمز رو بشناسیم.
وقتی شما پدال ترمز را فشار می‌دهید، روغن ترمز از مخزن اصلی (Master Cylinder) از طریق لوله‌ها و شیلنگ‌ها به سمت کالیپرها یا سیلندرهای چرخ منتقل می‌شود. این فشار باعث می‌شود پیستون‌های داخل کالیپر حرکت کرده و لنت‌ها را به دیسک بچسبانند تا اصطکاک لازم برای توقف چرخ ایجاد شود.
حالا وقتی لنت ترمز به مرور نازک می‌شود، فاصله‌ی بین سطح لنت و دیسک بیشتر می‌گردد. برای جبران این فاصله، پیستون‌ها مجبورند جلوتر بیایند تا لنت‌ها به دیسک برسند.
این حرکت بیشتر پیستون‌ها یعنی حجم بیشتری از روغن ترمز وارد مدار کاری می‌شود و به همان نسبت سطح روغن داخل مخزن پایین می‌آید.
بنابراین، اگر کاهش روغن تدریجی و همزمان با ساییده شدن لنت‌ها باشد، معمولاً طبیعی است و نشان‌دهنده‌ی زمان تعویض لنت ترمز است، نه نشتی یا خرابی.
علائم فرسودگی لنت که با کاهش روغن همراه است:
-
روشن شدن چراغ هشدار ترمز روی داشبورد
-
پایین آمدن سطح روغن در مخزن بدون هیچ نشتی قابل مشاهده
-
صدای سوت یا جیغ هنگام ترمزگیری
-
کاهش محسوس قدرت ترمزگیری
-
لرزش پدال یا فرمان
نکته مهم:
در بعضی خودروها (مثل تویوتا، کیا، هیوندای و محصولات جدید ایران‌خودرو) سنسور لنت نصب شده است که هنگام رسیدن به حد ساییدگی، چراغ هشدار لنت را روشن می‌کند. اگر این چراغ روشن شد و در همان زمان سطح روغن نیز پایین‌تر از قبل بود، تقریباً با اطمینان می‌توان گفت لنت‌ها تمام شده‌اند.
راه‌حل:
لنت‌ها را بازدید کنید. اگر ضخامت لنت کمتر از ۳ میلی‌متر است، باید تعویض شود. بعد از نصب لنت جدید، سطح روغن ترمز هم به حالت طبیعی برمی‌گردد. در این حالت نیازی به افزودن روغن نیست، چون پس از بازگشت پیستون‌ها، روغن به مخزن بازمی‌گردد.
علت دوم: نشتی در مدار هیدرولیک ترمز
کاهش ناگهانی یا زیاد سطح روغن ترمز تقریباً همیشه نشانه‌ی وجود نشتی در سیستم هیدرولیک است.
سیستم ترمز از چند بخش اصلی تشکیل شده که هر کدام اگر آسیب ببینند، می‌توانند باعث تراوش روغن و افت سطح آن شوند.
برخلاف فرسودگی لنت، این نوع کاهش خطرناک است و می‌تواند منجر به از کار افتادن کامل ترمز شود.
اجزای حساس به نشتی:
-
پمپ اصلی ترمز (Master Cylinder)
-
بوستر ترمز و اتصالات آن
-
لوله‌ها و شیلنگ‌های انتقال روغن
-
کالیپرها یا سیلندر چرخ‌ها
-
سوپاپ تنظیم فشار و سیستم ABS
نشتی در خطوط و اتصالات
در خودروهایی که مدت زیادی کار کرده‌اند، معمولاً لوله‌های فلزی دچار زنگ‌زدگی یا شکستگی می‌شوند.
همچنین، شیلنگ‌های لاستیکی ممکن است به مرور زمان خشک و ترک‌خورده شوند.
هرگونه پارگی یا باز شدن بست اتصالات، باعث تراوش روغن ترمز در مسیر لوله‌ها می‌شود.
نشانه‌های این نوع نشتی:
-
لکه‌های روغن روی زمین، به‌ویژه زیر چرخ‌ها یا محل اتصال لوله‌ها
-
بوی خاص روغن ترمز (تند و شبیه الکل صنعتی)
-
خیس بودن اطراف اتصالات پمپ یا چرخ‌ها
-
نرم شدن پدال ترمز در هنگام رانندگی
نشتی از پمپ اصلی ترمز (Master Cylinder)
پمپ اصلی ترمز، جایی است که روغن تحت فشار قرار می‌گیرد تا نیروی پدال به چرخ‌ها منتقل شود.
در صورت خرابی کاسه‌نمد یا واشر داخلی این قطعه، روغن از پشت پمپ به داخل بوستر ترمز یا روی بدنه نشت می‌کند.
علائم خرابی پمپ:
-
پایین رفتن پدال ترمز بدون مقاومت
-
نیاز به چند بار فشار پدال برای توقف کامل
-
وجود آثار روغن بین پمپ و بوستر
اگر این علائم را مشاهده کردید، باید پمپ اصلی فوراً تعویض یا تعمیر شود، چون در صورت ادامه‌ی نشتی، ممکن است هوا وارد مدار شود و کل سیستم ترمز از کار بیفتد.
نشتی از کالیپر یا سیلندر چرخ
در خودروهای با ترمز دیسکی (اکثر خودروهای جدید)، ممکن است اورینگ یا گردگیر پیستون کالیپر دچار پارگی شود.
در خودروهای با ترمز کاسه‌ای (مثل پراید یا برخی مدل‌های چینی عقب)، معمولاً سیلندر چرخ منبع نشتی است.
علائم این نوع نشتی:
-
خیس بودن داخل رینگ یا دیواره‌ی چرخ
-
پاشیدن روغن روی لنت یا کف چرخ
-
صدای غیرعادی هنگام ترمزگیری
خطر مهم:
وقتی لنت‌ها به روغن آغشته شوند، اصطکاک کاهش می‌یابد و قدرت ترمز تا نصف کم می‌شود. در این حالت فقط تعویض لنت و تعمیر قطعه معیوب، سیستم را به حالت عادی برمی‌گرداند.
جمع‌بندی این بخش
نشتی در سیستم هیدرولیک ترمز جدی‌ترین نوع افت روغن است و نباید حتی چند کیلومتر با چنین وضعی رانندگی کرد.
اگر سطح روغن به سرعت پایین می‌آید یا هر بار بعد از پر کردن دوباره کم می‌شود، باید خودرو توسط تعمیرکار متخصص سیستم ترمز بررسی شود.
علت سوم: خرابی پمپ اصلی ترمز (Master Cylinder)
پمپ اصلی ترمز در قلب سیستم ترمز خودرو قرار دارد و وظیفه دارد نیروی فشاری که از طریق پدال وارد می‌شود را به فشار هیدرولیکی تبدیل کند تا روغن به سمت چرخ‌ها و لنت‌ها حرکت کند.
هرگونه خرابی در این قطعه می‌تواند باعث کاهش سطح روغن ترمز، نرم شدن پدال و افت شدید قدرت ترمزگیری شود.
عملکرد پمپ اصلی ترمز
درون پمپ اصلی، چند پیستون و واشر (کاسه‌نمد) وجود دارد که وظیفه نگه‌داشتن فشار روغن را بر عهده دارند.
وقتی پدال ترمز فشرده می‌شود، پیستون‌ها روغن را به سمت لوله‌های ترمز می‌فرستند.
در صورتی که واشرهای داخلی پاره یا فرسوده شوند، روغن از مسیر بازمی‌گردد یا به بیرون تراوش می‌کند و در نتیجه سطح روغن کاهش می‌یابد.
علائم خرابی پمپ اصلی ترمز
اگر پمپ اصلی دچار نشتی یا خرابی داخلی شود، معمولاً چند علامت واضح دارد:
-
پایین رفتن تدریجی پدال ترمز:
وقتی چند بار پشت سر هم پدال را فشار می‌دهید، هر بار پایین‌تر می‌رود.
این نشانه‌ی نشت داخلی فشار در پمپ است.
-
نرم شدن پدال ترمز:
احساس اسفنجی بودن پدال یا نداشتن مقاومت، به معنی ورود هوا یا خرابی واشر داخلی است.
-
کاهش سریع سطح روغن در مخزن:
روغن ممکن است از پشت پمپ وارد بوستر شود یا از محل اتصال به بیرون تراوش کند.
-
روشن شدن چراغ هشدار ترمز یا ABS:
در برخی خودروهای جدید، سنسور فشار پمپ در صورت افت سطح یا عملکرد غیرعادی، چراغ هشدار را فعال می‌کند.
علت خرابی پمپ
چند عامل مهم باعث خرابی زودهنگام پمپ اصلی می‌شود:
-
استفاده از روغن ترمز بی‌کیفیت یا غیراستاندارد (DOT3 ارزان یا تقلبی)
-
ورود گردوغبار یا رطوبت به مدار ترمز
-
بی‌توجهی به تعویض دوره‌ای روغن ترمز (بیش از دو سال استفاده مداوم)
-
فشار دادن بیش از حد پدال هنگام هواگیری یا رانندگی در شرایط سنگین
راه‌حل و نکات فنی
اگر پمپ اصلی دچار نشتی یا افت فشار شود، تنها راه ایمن، تعویض کامل یا تعمیر تخصصی آن است.
در بسیاری از خودروهای امروزی، تعمیر جزئی جواب نمی‌دهد چون سطح داخلی پمپ به مرور خط می‌افتد و تعویض کاسه‌نمد کافی نیست.
بعد از تعویض پمپ، حتماً باید هواگیری کامل سیستم ترمز انجام شود تا هیچ حبابی در مدار باقی نماند.
نکته مهم:
بسیاری از رانندگان تصور می‌کنند با افزودن روغن ترمز مشکل حل می‌شود، در حالی که اگر علت اصلی نشتی از پمپ باشد، روغن جدید هم به سرعت ناپدید می‌شود.
در چنین شرایطی، افزودن مکرر روغن فقط وضعیت را خطرناک‌تر می‌کند، چون بدون فشار هیدرولیکی مناسب، ترمزگیری کاملاً غیرقابل اعتماد خواهد بود.
علت چهارم: نشتی از کالیپر یا سیلندر چرخ
سیستم ترمز هر خودرو در هر چهار چرخ مجموعه‌ای از اجزای هیدرولیکی دارد که وظیفه انتقال فشار روغن به لنت‌ها را بر عهده دارند. در چرخ‌های جلو معمولاً از کالیپر ترمز دیسکی استفاده می‌شود و در بیشتر خودروهای عقب‌محور یا اقتصادی، سیلندر چرخ کاسه‌ای نصب شده است.
خرابی در هرکدام از این دو قسمت می‌تواند موجب نشت روغن و در نتیجه کاهش محسوس سطح روغن ترمز شود.
نشتی از کالیپر ترمز (Brake Caliper)
کالیپر در خودروهای مجهز به ترمز دیسکی وظیفه دارد پیستون‌ها را با فشار روغن حرکت دهد تا لنت‌ها به دیسک بچسبند.
درون کالیپر، اورینگ‌ها و گردگیرهایی وجود دارد که از نشت روغن جلوگیری می‌کنند.
به مرور زمان و در اثر گرما، گرد و غبار، یا تعویض نادرست لنت، این قطعات لاستیکی فرسوده می‌شوند و روغن از محل پیستون نشت می‌کند.
علائم نشتی از کالیپر:
-
خیس بودن سطح داخلی رینگ یا پشت چرخ جلو
-
پاشیده شدن لکه‌های روغن روی لاستیک یا بدنه‌ی داخلی گلگیر
-
نرم شدن تدریجی پدال ترمز
-
بوی خاص روغن ترمز هنگام رانندگی یا پارک طولانی
در این حالت معمولاً لنت ترمز هم به روغن آغشته می‌شود و کارایی‌اش به شدت کاهش می‌یابد. لنت چرب دیگر اصطکاک لازم را ندارد و حتی ممکن است در ترمزگیری ناگهانی باعث لغزش چرخ‌ها شود.
راه‌حل:
کالیپر باید باز، تمیز و واشر داخلی آن تعویض شود. در صورت فرسودگی بیش از حد، تعویض کامل کالیپر پیشنهاد می‌شود. همچنین لنت‌های چرب باید حتماً با نمونه‌ی جدید جایگزین شوند.
نشتی از سیلندر چرخ (Wheel Cylinder)
در خودروهایی که محور عقب آن‌ها ترمز کاسه‌ای دارد (مثل پراید، تیبا، ساینا، پژو ۴۰۵ و بسیاری از مدل‌های چینی اقتصادی)، وظیفه‌ی فشار دادن کفشک‌های ترمز به عهده‌ی سیلندر چرخ است.
این قطعه شامل دو پیستون کوچک و یک بدنه فلزی است که روغن از طریق لوله‌ی باریک به آن منتقل می‌شود.
با گذشت زمان، واشرهای داخلی سیلندر خشک و شکننده می‌شوند و روغن از دو سر آن بیرون می‌زند.
نشانه‌های خرابی سیلندر چرخ:
-
روغنی شدن پشت رینگ عقب یا داخل کاسه‌ی چرخ
-
کاهش سریع سطح روغن در مخزن
-
صدای ساییدگی هنگام ترمزگیری
-
عملکرد ناهماهنگ ترمز (خودرو به یک سمت کشیده می‌شود)
راه‌حل:
در صورت مشاهده‌ی نشتی، سیلندر باید تعویض شود؛ تعمیر آن معمولاً موقتی است.
پس از تعویض سیلندر، هواگیری کامل مدار ترمز الزامی است تا فشار به‌صورت یکنواخت بین چرخ‌ها توزیع شود.
نکته ایمنی:
اگر در هر بازدید دوره‌ای یا تعویض لنت متوجه چربی یا رطوبت در اطراف چرخ شدید، حتی اگر ترمز به ظاهر طبیعی کار می‌کند، حتماً باید سیستم بررسی شود.
چون نشتی‌های جزئی در زمان کوتاه می‌توانند تبدیل به افت کامل فشار در مدار و از کار افتادن ترمز شوند.
علت پنجم: جوش آوردن یا تبخیر روغن ترمز
روغن ترمز یک مایع هیدرولیک با نقطه‌جوش بالا طراحی شده، اما مثل هر سیال دیگری، اگر دمای آن بیش از حد بالا برود، تجزیه و تبخیر می‌شود.
زمانی که روغن بیش از حد گرم شود، بخار در مدار ترمز شکل می‌گیرد و همین موضوع باعث کاهش موقتی یا دائمی سطح روغن در مخزن و از کار افتادن ترمز می‌شود.
چرا روغن ترمز جوش می‌آورد؟
در شرایطی که از ترمز زیاد استفاده شود – مثلاً:
-
پایین آمدن از سرازیری‌های طولانی
-
رانندگی سنگین در ترافیک یا مسیرهای کوهستانی
-
بار سنگین یا یدک کشی
-
ترمزهای مکرر در سرعت بالا
دیسک و کالیپر حرارت زیادی تولید می‌کنند. این گرما از طریق پیستون‌ها به روغن منتقل می‌شود. اگر روغن ترمز قدیمی یا بی‌کیفیت باشد، نقطه‌جوش پایینی دارد و سریع بخار می‌شود.
وقتی بخار وارد مدار ترمز شود، چون بخار قابل تراکم است، دیگر نیروی پدال به درستی منتقل نمی‌شود و ترمز در لحظه “می‌گیرد و رها می‌کند” یا کاملاً از کار می‌افتد.
علائم جوش آوردن روغن ترمز
-
نرم شدن ناگهانی پدال ترمز یا پایین رفتن آن تا کف
-
از بین رفتن کامل ترمز در سرازیری یا هنگام رانندگی طولانی
-
بوی تند و سوختگی از چرخ‌ها
-
کاهش موقتی سطح روغن در مخزن
-
پس از سرد شدن خودرو، بازگشت جزئی سطح روغن به حالت طبیعی
علت اصلی جوش آوردن زودهنگام
-
استفاده از روغن ترمز ارزان یا تقلبی
-
عدم تعویض روغن ترمز بیش از دو سال
-
استفاده از روغن DOT نامناسب برای خودرو (مثلاً DOT3 در خودرویی که نیاز به DOT4 دارد)
-
وجود رطوبت در روغن ترمز
روغن ترمز خاصیت جاذب رطوبت دارد (Hygroscopic). اگر سال‌ها تعویض نشود، آب جذب می‌کند و دمای جوش آن به شدت کاهش می‌یابد.
راه‌حل
-
در صورت جوش آوردن روغن ترمز، خودرو را در همان لحظه متوقف کنید و صبر کنید سیستم خنک شود.
-
پس از خنک شدن، کل روغن باید تخلیه و تعویض شود.
-
از روغن ترمز استاندارد با نقطه‌جوش بالا استفاده کنید؛ برای بیشتر خودروهای امروزی DOT4 یا DOT5.1 بهترین انتخاب است.
-
اگر در مناطق کوهستانی یا سرازیری زیاد رانندگی می‌کنید، بهتر است هر ۱۸ ماه یکبار روغن ترمز تعویض شود.
نکته فنی:
در خودروهایی با سیستم‌های ABS و ESP، دمای روغن اهمیت بیشتری دارد، چون بخار شدن روغن می‌تواند عملکرد پمپ ABS را مختل کند. در این سیستم‌ها حتماً باید از روغن ترمز با تحمل حرارتی بالا و برند معتبر استفاده شود.
علت ششم: باز بودن درپوش یا نشتی از مخزن اصلی روغن ترمز
مخزن روغن ترمز بالاتر از پمپ اصلی قرار گرفته تا هم دسترسی راحتی برای بررسی سطح روغن وجود داشته باشه و هم فشار لازم به مدار منتقل بشه.
این مخزن معمولاً از جنس پلاستیک مقاوم و نیمه‌شفاف ساخته میشه تا راننده بتونه سطح مایع رو به‌صورت چشمی ببینه.
روی مخزن یک درپوش مخصوص با واشر لاستیکی آب‌بندی (Rubber Seal) وجود داره که از ورود گردوغبار و خروج بخار جلوگیری می‌کنه.
اگر این درپوش به‌درستی بسته نشه یا واشرش پاره یا خشک شده باشه، به مرور زمان بخار و ذرات رطوبت از طریق همین قسمت خارج یا وارد می‌شن.
در نتیجه روغن تبخیر میشه و سطح اون در مخزن پایین میاد.
علائم باز بودن یا نشتی از درپوش
-
کاهش آرام و تدریجی سطح روغن بدون هیچ نشتی ظاهری در مدار
-
دیده شدن آثار کریستال یا چربی خشک‌شده روی لبه‌ی مخزن (نشانه‌ی تبخیر روغن)
-
نرم شدن درپوش یا لق بودن آن هنگام بستن
-
خشک یا پاره شدن واشر داخلی درپوش
علت‌های احتمالی این مشکل
-
بسته نشدن کامل درپوش پس از سرویس ترمز
گاهی تعمیرکار بعد از هواگیری یا تعویض روغن، درپوش را تا انتها نمی‌چرخاند.
-
استفاده از درپوش غیراصل یا ناسازگار
درپوش‌های متفرقه به خوبی آب‌بندی نمی‌کنند و در هوای گرم باعث تراوش بخار می‌شوند.
-
ترک‌خوردگی بدنه‌ی مخزن
در اثر حرارت موتور یا ضربه، بدنه‌ی مخزن ممکن است ترک ریز بردارد که به‌مرور باعث نشت بخار می‌شود.
راه‌حل و نکات نگهداری
-
در هر سرویس دوره‌ای، درپوش و واشر آن را بررسی کنید و از بسته بودن کامل اطمینان حاصل کنید.
-
اگر روی لبه‌ی مخزن آثار روغن خشک‌شده یا رطوبت دیدید، احتمال نشتی بخار وجود دارد.
-
در صورت خرابی واشر یا ترک بدنه، کل مخزن باید تعویض شود.
-
هنگام افزودن روغن، هیچ‌وقت درپوش را با دست آلوده نبندید؛ آلودگی می‌تواند به داخل سیستم نفوذ کند و باعث خرابی پمپ شود.
نکته فنی:
حتی یک ترک مویی در مخزن یا درپوش معیوب می‌تواند باعث ورود هوا به مدار و کاهش قدرت ترمز شود. بنابراین بهتر است هنگام سرویس سیستم ترمز، سلامت مخزن همزمان با لنت و روغن بررسی شود.
نظرات کاربران