قفل شدن چرخ یعنی چه؟
وقتی در هنگام ترمزگیری، یکی یا چند چرخ خودرو ناگهان از چرخش بازمی‌مانند و روی سطح جاده سر می‌خورند، می‌گوییم چرخ «قفل کرده است».
در این حالت اصطکاک بین لاستیک و جاده از نوع لغزشی می‌شود (نه چسبنده)، و خودرو به‌جای توقف مؤثر، شروع به سر خوردن یا انحراف از مسیر مستقیم می‌کند.
نشانه‌های قفل شدن چرخ‌ها:
-
صدای جیغ لاستیک روی آسفالت
-
کشیده شدن خودرو به یک سمت
-
از بین رفتن فرمان‌پذیری هنگام ترمز
-
افزایش مسافت توقف
-
اثر رد لاستیک روی زمین
در خودروهایی که سیستم ABS ندارند، قفل شدن چرخ‌ها در ترمزهای ناگهانی بسیار رایج است، اما در خودروهای مجهز به ABS هم اگر قطعه‌ای خراب باشد، این اتفاق می‌افتد.
علت اصلی قفل شدن چرخ‌ها در ترمزگیری
سیستم ترمز برای اینکه خودرو را بدون لغزش متوقف کند، باید تعادل دقیقی بین نیروی ترمز و چسبندگی لاستیک برقرار کند.
وقتی این تعادل از بین برود، چرخ نمی‌تواند بچرخد و روی سطح جاده سر می‌خورد.
دلایل از بین رفتن این تعادل عبارت‌اند از:
ترمز ناگهانی یا فشار بیش از حد روی پدال
وقتی راننده در سرعت بالا پدال ترمز را ناگهانی و با شدت زیاد فشار دهد، فشار هیدرولیکی به دیسک‌ها به‌قدری زیاد می‌شود که لاستیک فرصت چرخش ندارد و ناگهان قفل می‌کند.
راه‌حل:
-
ترمزگیری مرحله‌ای و پی‌درپی (نه کوبشی)
-
کاهش سرعت پیش از پیچ‌ها یا تقاطع‌ها
-
استفاده از تکنیک «ترمز و رها» در خودروهای بدون ABS
خرابی یا عملکرد نادرست سیستم ABS
سیستم ABS (Anti-lock Braking System) وظیفه دارد با کنترل فشار هیدرولیکی، مانع قفل شدن چرخ‌ها شود.
اگر یکی از سنسورهای سرعت چرخ، واحد کنترل ABS یا سوپاپ‌های تنظیم فشار دچار ایراد شوند، این سیستم غیرفعال می‌شود و چرخ‌ها به‌صورت عادی (بدون تنظیم) قفل می‌کنند.
علائم خرابی ABS:
-
روشن شدن چراغ زرد ABS روی آمپر
-
لرزش غیرعادی پدال ترمز در زمان ترمزگیری
-
قفل شدن چرخ در سطح لغزنده یا بارانی
راه‌حل:
-
بررسی خطا با دستگاه دیاگ
-
چک کردن سنسورهای ABS روی هر چرخ
-
سرویس سوپاپ هیدرولیک ABS و اطمینان از عدم وجود هوا در مدار
وجود روغن یا مایع روی دیسک یا لنت ترمز
وقتی روغن ترمز، گریس یا حتی آب روی سطح دیسک بریزد، اصطکاک بین لنت و دیسک به‌طور ناگهانی کاهش یافته و تماس بعدی باعث چسبندگی ناگهانی می‌شود.
این وضعیت به‌خصوص بعد از کارواش یا شست‌وشوی موتور زیاد دیده می‌شود.
نشانه‌ها:
-
صدای جیغ شدید در لحظه ترمز
-
ترمزگیری نامتعادل و لغزش ناگهانی
-
تغییر رنگ سطح دیسک به حالت روغنی یا براق
راه‌حل:
-
تمیز کردن دیسک با اسپری مخصوص Brake Cleaner
-
تعویض لنت‌های آلوده به روغن
-
بررسی نشتی از پشت سیلندر ترمز
تنظیم نبودن فشار ترمز بین چرخ‌ها (Balance Pressure)
اگر فشار روغن ترمز بین چرخ‌های جلو و عقب یا بین چپ و راست متعادل نباشد، یکی از چرخ‌ها زودتر قفل می‌کند.
این مشکل معمولاً از خرابی شیر تقسیم (Proportioning Valve) یا وجود هوا در مدار هیدرولیکی ناشی می‌شود.
راه‌حل:
-
هواگیری کامل سیستم ترمز
-
سرویس یا تعویض شیر تقسیم فشار
-
بررسی نشتی از خطوط ترمز
استفاده از لنت‌های بی‌کیفیت یا غیرهم‌خوان با دیسک
لنت‌هایی که اصطکاک بیش از حد یا کمتر از حد استاندارد دارند، به‌راحتی باعث قفل شدن چرخ‌ها می‌شوند.
مثلاً لنت‌های سخت و فلزی در هوای سرد چسبندگی کمتری دارند و در اولین فشار ترمز باعث قفل شدن چرخ می‌شوند.
راه‌حل:
-
استفاده از لنت باکیفیت از برندهای معتبر (مثل پارس لنت صادراتی، افورتیس، هایکیو کره، الیگ یا امکو)
-
بررسی سلامت دیسک از نظر تاب و ضخامت
دلایل مکانیکی قفل شدن چرخ‌ها + روش‌های تست و پیشگیری
لاستیک‌های فرسوده یا با سایز نامتناسب
لاستیک‌ها نقش کلیدی در انتقال نیروی ترمز به سطح جاده دارن.
وقتی عمق آج لاستیک کم یا ترکیب لاستیک‌ها در محور جلو و عقب متفاوت باشه، چسبندگی جاده کاهش پیدا می‌کنه و در ترمز ناگهانی، چرخ زودتر قفل می‌کنه.
علائم:
-
سوت کشیدن لاستیک در ترمزگیری متوسط
-
ساییدگی نامنظم بین لاستیک‌های چپ و راست
-
افزایش طول خط توقف روی آسفالت
راه‌حل:
-
بررسی عمق آج (حداقل ۳ میلی‌متر)
-
تنظیم باد لاستیک‌ها طبق دفترچه خودرو
-
استفاده از لاستیک‌های هم‌سایز و هم‌سال ساخت
-
پرهیز از ترکیب لاستیک ایرانی و خارجی در یک محور
خرابی کمک‌فنرها یا سیستم تعلیق
وقتی کمک‌فنر یکی از چرخ‌ها ضعیف بشه، در ترمز ناگهانی، وزن خودرو به‌درستی بین چرخ‌ها تقسیم نمی‌شه.
چرخ دارای کمک‌فنر خراب سریع‌تر قفل می‌کنه چون تماس لاستیکش با زمین در زمان ترمز کمتر و ناپایدار میشه.
نشانه‌ها:
-
شیرجه زدن قسمت جلو خودرو در ترمز
-
پرش خودرو هنگام عبور از چاله‌ها
-
ساییدگی نامنظم لاستیک‌ها (به‌صورت لکه‌ای)
راه‌حل:
-
تست کمک‌فنر با فشار دست روی گلگیر (اگر بیش از یک نوسان داشت، خراب است)
-
تعویض جفتی کمک‌فنرها (نه فقط یکی)
-
بررسی بوش‌ها و سیبک‌های سیستم تعلیق
ناهمواری یا تاب داشتن سطح دیسک ترمز
دیسک تاب‌دار یا موج‌دار باعث میشه در هر چرخش، نقطه تماس لنت تغییر کنه.
در نتیجه فشار ترمز در لحظاتی زیاد میشه و در لحظاتی کم، که خودش باعث گیرکردن ناگهانی چرخ و قفل لحظه‌ای میشه.
علت اصلی تاب دیسک:
-
شستن چرخ‌های داغ در کارواش
-
استفاده از لنت نامناسب
-
حرارت بالا و خنک شدن ناگهانی
راه‌حل:
-
بازدید ضخامت دیسک با کولیس دیجیتال
-
تراش سطح دیسک یا تعویض جفتی
-
استفاده از لنت سرامیکی مقاوم به حرارت در خودروهای سنگین‌تر
هوا گرفتن مدار روغن ترمز
اگر در سیستم ترمز هوا وجود داشته باشه، فشار در لحظه‌ی ترمز ناهموار منتقل میشه.
در یک سمت چرخ‌ها نیروی بیشتری وارد میشه و در سمت دیگر کمتر، و در نتیجه چرخ دارای فشار بالاتر قفل می‌کند.
نشانه‌ها:
-
پدال ترمز نرم و اسفنجی
-
نیاز به فشار زیاد برای ترمزگیری
-
قفل شدن ناگهانی یک سمت خودرو
راه‌حل:
-
هواگیری دقیق هر چهار چرخ
-
بررسی نشتی از پشت سیلندر یا لوله‌ها
-
تعویض روغن ترمز در هر ۴۰هزار کیلومتر یا سالی یک‌بار
خرابی یا قفل مکانیکی لنت ترمز در کالیپر
گاهی خود لنت درون جایگاهش در کالیپر گیر می‌کنه.
مثلاً زنگ‌زدگی لبه‌ها یا چسبیدن گرد و خاک باعث میشه پد حرکت آزاد نداشته باشه و موقع ترمز ناگهانی بچسبه و رها نشه.
در نتیجه چرخ همان لحظه قفل می‌کند.
راه‌حل:
-
باز کردن کامل مجموعه کالیپر و تمیز کردن مسیر حرکت لنت
-
استفاده از گریس مخصوص ترمز روی لبه‌های فلزی لنت
-
بررسی سلامت فنر برگشتی و پین‌های نگهدارنده
روش‌های تست در خانه برای تشخیص قفل چرخ
۱. در محیط باز و امن، با سرعت حدود ۴۰–۵۰ کیلومتر در ساعت ترمز ناگهانی بگیرید.
اگر خودرو از مسیر منحرف شد، احتمال قفل چرخ وجود دارد.
۲. در سطح خاکی یا مرطوب، رد لاستیک‌ها را بررسی کنید؛ اگر اثر یکی از چرخ‌ها بلندتر و پیوسته‌تر باشد، همان چرخ قفل کرده است.
۳. بعد از ترمز، دمای رینگ‌ها را لمس کنید (با احتیاط). اگر یکی از چرخ‌ها داغ‌تر باشد، احتمال گیر کردن یا قفل در آن بالاست.
نکات پیشگیرانه برای جلوگیری از قفل شدن چرخ‌ها
-
همیشه لنت و دیسک ترمز را با هم بررسی کنید، نه جداگانه.
-
هر ۲۰ هزار کیلومتر، سرویس کامل ترمز انجام دهید.
-
در خودروهای بدون ABS، از ترمز ناگهانی خودداری کنید.
-
پس از شست‌وشوی خودرو، اجازه دهید سیستم ترمز خشک شود.
-
از لنت‌های استاندارد با اصطکاک متعادل استفاده کنید.
-
به سلامت کمک‌فنرها و باد لاستیک‌ها توجه داشته باشید.
نقش سیستم ترمز در جلوگیری از قفل شدن چرخ‌ها و رفتار درست راننده
تفاوت بین قفل شدن چرخ و لغزش (Slip)
خیلی‌ها قفل شدن چرخ و لغزش خودرو رو یکی می‌دونن، اما تفاوت مهمی دارن:
وقتی چرخ قفل میشه، دیگه نمی‌چرخه و لاستیک روی جاده سر می‌خوره.
اما در حالت لغزش، چرخ هنوز در حال چرخشه، فقط سرعت چرخش اون کمتر از سرعت حرکت خودروئه.
در قفل کامل:
-
فرمان‌پذیری از بین می‌ره.
-
لاستیک روی جاده ساییده میشه.
-
مسافت توقف افزایش پیدا می‌کنه.
در لغزش کنترل‌شده:
-
سیستم ABS اجازه میده چرخ‌ها چندبار در ثانیه قفل و آزاد بشن.
-
خودرو در مسیر مستقیم و قابل‌کنترل متوقف میشه.
به همین دلیل سیستم‌های جدید ترمز طوری طراحی شدن که اجازه قفل کامل به چرخ‌ها نمی‌دن.
سیستم ABS چگونه از قفل شدن چرخ‌ها جلوگیری می‌کند؟
سیستم ABS (Anti-lock Braking System) در هر چرخ سنسور سرعت داره که میزان چرخش اون رو لحظه‌به‌لحظه به ECU ترمز گزارش میده.
وقتی ECU احساس کنه چرخ داره قفل می‌کنه، فشار روغن اون چرخ رو موقتاً کاهش میده تا دوباره شروع به چرخش کنه.
این فرآیند در هر ثانیه چندین بار تکرار میشه.
مزایای ABS:
-
جلوگیری از قفل شدن چرخ‌ها در ترمزهای شدید
-
حفظ فرمان‌پذیری خودرو در هنگام ترمزگیری
-
کاهش مسافت توقف روی جاده‌های لغزنده
-
افزایش کنترل در پیچ‌ها و مسیرهای خیس
علت کار نکردن ABS در بعضی خودروها:
-
خرابی سنسور یکی از چرخ‌ها
-
فیوز سوخته سیستم
-
خطا در یونیت ABS
-
قطع ارتباط بین ECU و سوپاپ هیدرولیک
نقش سیستم EBD و ESP در تعادل ترمزگیری
در خودروهای جدید، دو سیستم مکمل به نام EBD و ESP به‌همراه ABS کار می‌کنن.
-
EBD (Electronic Brakeforce Distribution) وظیفه داره فشار ترمز بین چرخ‌های جلو و عقب رو به‌صورت هوشمند تنظیم کنه.
مثلاً وقتی صندوق عقب پر از بار باشه، EBD فشار بیشتری به ترمزهای عقب می‌فرسته تا خودرو متعادل‌تر بایسته. -
ESP (Electronic Stability Program) یا کنترل پایداری، در ترمزگیری ناگهانی باعث میشه خودرو از مسیر منحرف نشه و با ترمز دادن روی هر چرخ جداگانه، جهت خودرو رو حفظ می‌کنه.
وجود این سیستم‌ها احتمال قفل شدن چرخ‌ها و انحراف خودرو رو تا بیش از ۷۰٪ کاهش میده.
رفتار درست راننده هنگام قفل شدن چرخ‌ها
اگر در شرایطی هستی که چرخ‌ها قفل شدن و خودرو شروع به سر خوردن کرده، رفتار درست می‌تونه از حادثه جلوگیری کنه:
در خودروهای بدون ABS:
-
پدال ترمز رو به‌صورت ضربه‌ای و تکراری فشار بده (ترمز پله‌ای) تا چرخ‌ها فرصت چرخش پیدا کنن.
-
فرمان رو در جهت مسیر حرکت نگه دار، نه خلاف جهت لغزش.
-
از چرخاندن ناگهانی فرمان خودداری کن چون احتمال چپ شدن زیاد میشه.
در خودروهای دارای ABS:
-
پدال ترمز رو تا انتها فشار بده و ثابت نگه دار.
-
لرزش پدال کاملاً طبیعی است، یعنی سیستم ABS در حال کار کردنه.
-
پای خودت رو برندار تا خودرو خودش توقف کامل کنه.
آموزش تست ساده عملکرد ABS در خانه
اگر شک داری سیستم ABS فعاله یا نه، می‌تونی در سطح خشک و امن تست کنی:
-
خودرو را تا سرعت حدود ۴۰ کیلومتر در ساعت حرکت بده.
-
ناگهان ترمز بگیر.
-
اگر پدال لرزید و خودرو مستقیم ایستاد، ABS فعاله.
-
اگر صدای جیغ لاستیک آمد و فرمان قفل شد، ABS از کار افتاده یا غیرفعاله.
نقش لنت ترمز مناسب در جلوگیری از قفل شدن چرخ‌ها
انتخاب جنس و برند لنت تأثیر مستقیم روی کنترل ترمز داره.
لنت‌هایی که ضریب اصطکاک ثابتی دارن، از قفل شدن چرخ جلوگیری می‌کنن چون در دماهای مختلف عملکرد یکنواختی دارن.
برندهای پیشنهادی برای کاهش قفل چرخ و ترمز نرم‌تر:
-
پارس لنت صادراتی
-
هایکیو کره (HI-Q)
-
افورتیس (AFORTIS)
-
الیگ (Elig)
-
امکو (EMCO)
این برندها در فروشگاه شهر لنت موجودن و به‌صورت تخصصی برای مدل‌های مختلف خودرو (از سمند تا چانگان و جک) ارائه می‌شن.
اثر شرایط جاده بر قفل شدن چرخ‌ها
قفل شدن چرخ همیشه تقصیر سیستم ترمز نیست؛ سطح جاده هم نقش زیادی داره.
-
در جاده خیس، ضریب اصطکاک ۵۰٪ کاهش پیدا می‌کنه، پس احتمال قفل بالاتر می‌ره.
-
در جاده خاکی یا شن‌دار، چرخ سریع‌تر قفل می‌کنه اما مسیر توقف کوتاه‌تره چون شن‌ها جلوی تایر جمع می‌شن.
-
در جاده یخ‌زده یا گل‌آلود، فقط سیستم‌های ABS و ESP می‌تونن مانع قفل شدن بشن.
جمع‌بندی نهایی
قفل شدن چرخ‌ها هنگام ترمزگیری نشانه‌ی از دست رفتن تعادل بین اصطکاک لنت و چسبندگی لاستیک است.
این مشکل ممکن است به دلایل ساده‌ای مثل باد کم لاستیک، یا ایراداتی جدی‌تر مثل خرابی ABS یا تاب دیسک رخ دهد.
با سرویس منظم، استفاده از لنت‌های باکیفیت (پارس لنت، هایکیو، افورتیس، الیگ، امکو) و رعایت اصول رانندگی ایمن، می‌توان از بروز این خطر پیشگیری کرد.
نظرات کاربران